Na pograniczu Pogórza Izerskiego i Kaczawskiego, wśród liściastego lasu osłaniającego Wieżycę, wyrasta odosobniona baszta piaskowca. Jej sylwetka od wieków przykuwała uwagę wędrowców, a cień, który rzucała na ścieżkę, budził skojarzenia z postacią człowieka. Miejscowi nazwali ją Schattenstein — „głaz dający cień”, lecz dziś bardziej znana jest jako Skała z Medalionem. Nazwa pochodzi od pamiątkowego medalionu wmurowanego w południową ścianę skały pod koniec XIX wieku.
Zapraszamy w podróż po kolejnej perełce z serii „Ukryte Klejnoty Dolnego Śląska”, w trakcie której odkryjemy legendę o skałce, opowiemy o jej burzliwej historii oraz pokażemy, co czyni to miejsce wyjątkowym nie tylko dla miłośników przyrody, ale i wspinaczki.
Legenda cienia i nazwa skały
Pierwsze wzmianki o tej formacji pojawiają się w dawnych pruskich przewodnikach turystycznych. Na początku XX wieku autorzy przewodnika Riesengebirge und seine Nachbargebirge opisali ją słowami: „To jest Skała Dająca Cień, która swoją nazwę zawdzięcza temu, że rzuca cień podobny do ludzkiego, gdy słońce znajduje się w odpowiednim miejscu”. Cień układał się tak, że wędrowcy dostrzegali sylwetkę obrońcy strzegącego lasu. Lokalna legenda głosiła, że cień widoczny w odpowiedniej porze dnia był duchem rycerza strzegącego granicy między Pogórzem Izerskim a Kaczawskim.
Choć trudno potwierdzić tę historię naukowo, do dziś wielu turystów wypatruje tajemniczej sylwetki w popołudniowym świetle.
Na wysokości około 259 m n.p.m. wyrasta samotna kolumna piaskowca, wysoka na ok. 14 m. Ściany są strome i miejscami przewieszone, przypominając regularną basztę. Od zachodu otaczają ją lasy mieszane pełne dębów, grabów i lip, a od północy przebiega droga wojewódzka nr 297 (Bolesławiec – Jelenia Góra). Ten urokliwy ostaniec łatwo przegapić, gdy jedziemy z Żerkowic do wsi Skała, bo ukryty jest wśród drzew; niewtajemniczeni kierowcy dostrzegają go dopiero w ostatniej chwili.
Historia medalionu i dawnego punktu widokowego
Dzisiejsza nazwa skałki nawiązuje do medalionu wmurowanego w jej południową ścianę. 22 marca 1897 r., z okazji setnej rocznicy urodzin cesarza Wilhelma I, osadzono tu mosiężny medalion z jego wizerunkiem. Od tamtej chwili ostaniec zyskał status pomnika ku czci pruskiego monarchy, a na tabliczce wybito daty „1797 – 1897”. Wkrótce na szczycie zbudowano niewielki taras z barierkami i masztem flagowym, do którego prowadziła drewniana kładka od strony sąsiedniej skały. Wieża służyła jako popularny punkt widokowy, z którego rozciągała się panorama Karkonoszy, Pogórza Kaczawskiego oraz Izerskiego.
Losy medalionu były burzliwe. Po II wojnie światowej metalowa tablica została kilkakrotnie uszkodzona, aż w latach 80. XX w. została skradziona. Przez wiele lat wnęka po pamiątce straszyła pustką. Dopiero na początku XXI w., dzięki inicjatywie mieszkańców Lwówka Śląskiego, wmurowano w tym miejscu nowy, mniejszy medalion przedstawiający herb miasta. Do dziś widać na skale ślady po metalowych barierkach i mocowaniach dawnego tarasu, lecz kładka i platforma nie przetrwały — obecnie szczyt dostępny jest tylko dla wspinaczy.
W 1988 r. Skała z Medalionem otrzymała status pomnika przyrody nieożywionej. Decyzja ta chroni ostaniec przed dewastacją i zakłada zachowanie go w niezmienionej formie dla przyszłych pokoleń. W 1988 roku miejsce zostało także włączone do obszaru Natura 2000 „Żerkowice–Skała” (PLH020077), dzięki czemu otaczający las objęto ochroną siedlisk i gatunków.
Przyroda i obszar Natura 2000 „Żerkowice–Skała”
Ostaniec leży w centrum specjalnego obszaru ochrony siedlisk „Żerkowice–Skała” o powierzchni około 85 ha. Ostoja znajduje się na terenie gminy Lwówek Śląski, w południowo-zachodniej części Pogórza Kaczawskiego i wschodniej części Pogórza Izerskiego. Graniczą z nią wsie Skała i Żerkowice, a północna część przecina drogę wojewódzką nr 297. W otoczeniu rosną pola uprawne, ale także funkcjonują dwa duże kamieniołomy piaskowca, co czyni ten płat lasu jednym z niewielu dobrze zachowanych „wysp” leśnych w tej części Sudetów. Obszar słynie z licznych skał i ostańców, a Skała z Medalionem jest jego najbardziej rozpoznawalnym elementem.
Celem ochrony w ostoi „Żerkowice–Skała” jest zachowanie kilku siedlisk wymienionych w dyrektywie siedliskowej:
• Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie. To bogate florystycznie łąki na których dominują rajgras wyniosły, kostrzewa czerwona i wiechlina łąkowa.
• Ściany skalne i urwiska krzemianowe z roślinnością Androsacion vandelii. W obrębie ostoi zidentyfikowano sześć małych płatów tego siedliska, rozwiniętych na niewielkich skałach. Rosną tu paprotka zwyczajna, paprotnica krucha i rokiet cyprysowy, porastające szczyty i szczeliny skał.
• Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny, czyli wielogatunkowe lasy grabowo-lipowo-dębowe.
• Kwaśne dąbrowy oraz łęgowe lasy wierzbowe i olszowo-jesionowe – występują marginalnie i nie są głównym przedmiotem ochrony, ale uzupełniają mozaikę lasów liściastych.
Dzięki sieci Natura 2000 oraz statutowi pomnika przyrody miejsce to zachowało naturalny charakter, mimo że w sąsiedztwie działają kamieniołomy. Spacerując zielonym szlakiem przecinającym ostoję, można natknąć się na bogate runo leśne, zakola łąk oraz liczne paprocie porastające skały. Obszar jest niezwykle cenny dla botaniki i geologii; liczne skały piaskowcowe są świetnym przykładem procesów wietrzenia i erozji.
Jak dotrzeć do Skały z Medalionem i co warto wiedzieć
Dojazd do ostańca jest stosunkowo prosty. Z Lwówka Śląskiego kierujemy się drogą wojewódzką nr 297 w stronę Bolesławca. Po około 6 km w miejscowości Żerkowice skręcamy w prawo na wieś Skała. Po przejechaniu 0,5 km zobaczymy tablicę informującą o miejscowości, a po lewej stronie będzie gruntowa droga prowadząca do lasu. Samochód można zostawić na poboczu asfaltowej drogi i dalej iść pieszo, lub alternatywnie, zaparkować 150 m wcześniej na północ od szosy. Od parkingu do skały dzieli nas zaledwie pięciominutowy spacer zielonym szlakiem. Ze względu na ochronę przyrody nie wolno wjeżdżać autem w głąb lasu.
Warto pamiętać, że chociaż na szczycie skały kiedyś znajdował się taras widokowy, obecnie nie prowadzi do niego żadna kładka. Dostęp na górę możliwy jest wyłącznie dla wspinaczy. Wspinaczka na piaskowcowej baszcie jest dopuszczalna i cieszy się dużą popularnością. Drogi wyposażone są w stałe punkty asekuracyjne, jednak należy pamiętać, że w piaskowcu nie wolno wspinać się po deszczu, aby nie niszczyć skały, i że do wspinaczki potrzebne są liny oraz kask.
Nie tylko wspinacze docenią to miejsce. Spacer wokół ostańca pozwala oglądać ciekawą strukturę piaskowca, kolorowe porosty i paprocie. Gęste liściaste lasy otaczające skałę zapewniają przyjemny cień w upalne dni, ale też zasłaniają nieco widok – panorama na Karkonosze i Pogórze Kaczawskie wciąż roztacza się ze szczytu, lecz u podnóża widać ją jedynie w lukach między drzewami. Mimo tego Skała z Medalionem pozostaje ważnym punktem na mapie dolnośląskich wycieczek.
Praktyczne wskazówki dla odwiedzających
- Szanuj przyrodę. Ostaniec jest pomnikiem przyrody oraz częścią obszaru Natura 2000. Nie zrywaj roślin i nie zbaczaj ze szlaku – dzięki temu utrzymamy w równowadze tutejsze siedliska.
- Zaplanuj krótką, ale wygodną wędrówkę. Droga z parkingu do skały trwa ok. 5 minut. Ubierz jednak wygodne buty, bo ostatni fragment biegnie przez leśną ścieżkę.
- Nie wchodź na szczyt bez asekuracji. Dawny taras widokowy został zdemontowany. Na szczyt mogą dostać się tylko osoby z doświadczeniem we wspinaczce i odpowiednim sprzętem.
- Odwiedź okoliczne atrakcje. Skała z Medalionem to tylko jedna z perełek okolic Lwówka Śląskiego. Warto połączyć wizytę z eksploracją pałacu w Skale, zabytkowego parku i innych obiektów wymienionych w dalszej części artykułu.
- Unikaj wspinaczki po deszczu. Piaskowiec staje się wtedy kruchy, co grozi uszkodzeniem skały i zwiększa ryzyko wypadku.
Co warto zobaczyć w okolicy
Podczas wizyty przy Skale z Medalionem warto zaplanować więcej czasu na zwiedzanie okolicznych atrakcji. W niewielkiej odległości znajdują się zarówno urokliwe zabytki architektury, jak i spektakularne formacje skalne.
Tuż za wsią znajduje się pałacowy park o powierzchni ok. 8 ha, w którym rosną okazałe drzewa – m.in. pomnikowe tulipanowce i platany. W miejscu średniowiecznego zamku w XVI wieku powstał renesansowy dwór, przebudowany na okazały pałac pod koniec XVIII w. Po 1945 r. rezydencja niszczała, a dziś ruiny są zabezpieczane i powoli rewitalizowane przez Fundację Skala Classic. Park jest częściowo udostępniony do zwiedzania; prowadzi przez niego ten sam zielony szlak, który wiedzie do Skały z Medalione.
W oddalonym o około 5 km Lwówku Śląskim warto natomiast zobaczyć gotycki kościół Wniebowzięcia NMP i św. Jadwigi oraz renesansowy ratusz. Miejscowość słynie także z zachowanych fragmentów murów obronnych i malowniczego rynku.
Dolny Śląsk potrafi zaskakiwać – niewielkie odległości między zabytkami sprawiają, że jednego dnia można odwiedzić Skałę z Medalionem, zamek, pałacowy park oraz średniowieczne miasto. Warto zaplanować weekend lub dłuższy pobyt, aby w pełni docenić urok tej części Polski.
Podsumowanie
Skała z Medalionem to przykład przyrodniczego klejnotu, który łączy w sobie ciekawą geologię, bogatą historię i legendy, a także walory krajobrazowe. Choć wysokość 14 m może wydawać się niewielka, forma ostańca przypominająca basztę i ślady dawnej infrastruktury czynią to miejsce wyjątkowym. Historię pruskiego medalionu zastąpiono lokalnym herbem, a taras widokowy ustąpił miejsca liniom wspinaczkowym. Dzięki ochronie jako pomnik przyrody i włączeniu do sieci Natura 2000 ostaniec pozostaje niezagrożony, a otaczające go siedliska są utrzymywane w dobrym stanie.
Jeśli lubisz podróże poza utarte szlaki, Skała z Medalionem oraz pobliskie atrakcje z pewnością Cię oczarują. Dolny Śląsk kryje wiele niespodzianek — pozwól, aby ten ukryty klejnot stał się początkiem Twojej przygody.
